Witków


 

ieża położona jest we wschodniej części wsi, w bezpośrednim sąsiedztwie dziewiętnastowiecznych zabudowań folwarcznych z murowanym dworem, na sztucznym wyniesieniu otoczonym fosą.

Wieś Witków pojawia się w dokumentach z 1350 roku jako własność rodu von Neckar, z którym to można wiązać budowę wieży rycerskiej. W XV wieku należy ona do rodziny von Warnsdorf, a w 2. ćw. XVI wieku dobra przypadły po bezpotomnej śmierci poprzednich właścicieli arcyksięciu Moricowi Saskiemu. W 1552 roku król węgiersko-czeski – Ferdynand, jako dysponent po tym ostatnim, sprzedał wieś i majątek kapitanowi księstwa żagańskiego – Fabianowi von Schönaich. Właścicielem Witkowa w następnych dziesięcioleciach jest rodzina von Dohna, a następnie, od 1648 roku Jadwiga Tschirnheus--Polckenhein.

W XIX wieku wieś wraz z nowo wybudowanym folwarkiem należała do pruskiej kamery państwowej. W tym czasie wieża była wykorzystywana do celów mieszkalnych przez pracowników folwarku. Po zakończeniu II wojny światowej część pomieszczeń przeznaczono na magazyn PGR.

Założenie pełniące funkcję obronnego dworu rycerskiego powstało na przełomie XIV i XV wieku. Składało się ono z wieży mieszkalnej, dziedzińca, wału i fosy. Budynki wraz z dziedzińcem były otoczone murem kamiennym, którego większe fragmenty zachowały się od strony wschodniej – wjazdowej. Pozostałe są widoczne jedynie w partii fundamentowej.

Wieża mieszkalna została zbudowana z kamienia narzutowego uzupełnionego cegłą, na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 10,75 x 11,10 m. Jest to podpiwniczony budynek o trzech kondygnacjach nadziemnych, nakryty dachem czterospadowym pokrytym gontem. Wejście do przyziemia znajduje się w południowo-wschodniej ścianie wieży. Na piętro prowadzą zadaszone schody. Na elewacji wschodniej przetrwały fragmenty szesnastowiecznych, sgraffitowych boniowań. W piwnicach zachowały się najstarsze sklepienia – kolebkowe, pochodzące z XIV-XV wieku, a w przyziemiu sklepienia kolebkowo-krzyżowe i kolebkowe z lunetami, datowane na XVI stulecie. Wyższe partie budynku posiadają stropy. Na drugiej kondygnacji, w południowo-zachodnim pomieszczeniu znajdują się gotyckie polichromie przedstawiające scenę Ukrzyżowania, Walkę św. Jerzego, datowane na 2. ćw. XV wieku, ponadto św. Krzysztofa, Piotra i Pawła oraz tematy świeckie, wykonane w XVI wieku.

Badania architektoniczne pozwoliły wyróżnić trzy fazy budowy i rozbudowy wieży. Z najstarszą fazą jest związana budowla kamienna, bryłą nawiązująca do obecnej postaci. W przyziemiu charakteryzowała się ona małymi prostokątnymi oknami o ceglanych obramieniach, a na wyższej kondygnacji wysokimi i wąskimi otworami. Z tego okresu pochodzi sklepienie kolebkowe piwnicy i ceglane portale umieszczone w północno-wschodniej ścianie. W okresie późnogotyckim (faza druga) zmieniano układ okien, na piętrze pierwszym, w miejscu jednego z otworów okiennych, wykonano szeroką arkadę prowadzącą na wykusz. W okresie renesansu, obejmującym trzecią fazę przekształceń wieży, zmieniono wysokość kondygnacji oraz układ okien. W oknach i portalach wstawiono renesansową kamieniarkę, elewację pokryto sgraffitem. Badania porównawcze pozwoliły ustalić, że wystrój kamieniarski obramień otworów okiennych i wejściowych został wykonany w rene­sansowym warsztacie Franciszka Bahra z Chojnowa. W XVIII wieku nad parterem założono sklepienia, a w XIX wybudowano schody prowadzące do piwnic, a następnie nakryto je sklepieniem kolebkowym.

W XX wieku na terenie założenia obronnego były prowadzone badania archeologiczne i architektoniczne: w 1978 roku przez Edwarda Dąbrowskiego, a w latach 1983-1986 przez Reinera Sachsa. Badania potwierdziły czternastowieczną metrykę budowli. Stwierdzono również, że wieżę wzniesiono na ruszcie dębowym. Zarejestrowano kilka faz podwyższania otoczenia budynku przy pomocy gruzu budowlanego, pochodzącego z kolejnych jego przebudowań, odpadków gospodarczych czy nawiezionej w tym celu ziemi. Znaleziska materialne, jak kamyk do gry, sprzączka zdobiona rytami, główki figurek glinianych – interpretowane jako gwizdki na psy, ceramika kamionkowa typu ,,Dreihausen”, monety poświadczają wysoką pozycję społeczną właścicieli obiektu. W końcu lat 70. XX wieku wieża rycerska została poddana pracom remontowym. Miała znajdować się tu stacja badawcza i magazyny Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Świdnicy. Jednak po pewnym czasie zrezygnowano z realizacji tego planu. Obecnie obiekt jest własnością prywatną i czeka na gruntowną rewaloryzację.

Elżbieta Górowska

Źródło: "Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"